|
|
- 1500. (17. marta) Đurađ Crnojević u Carigradu (nakon njegovog iskrcavanja u luci Trešte i povratka iz Italije u Crnu Goru). Sultan mu nije ispunio želju, da kao turski vazal vlada Crnom Gorom, već mu kao turskom spahiji dodjeljuje jedan timar u Anadoliji.
- 1500. jedna od odbrambenih kula u priobalnom dijelu Perasta (Luka). Na nadvratniku kule, latinskim tekstom piše: "Parvum Propugnaculum Pro Praesidio Perasti " (Mali odred za odbranu Perasta). Palata Visković (bratstvo ili kazada Zubaci) kraj nje, građena je u dva navrata, 1500. i 1718. godine.
- 1500. neuspjela turska ponuda Paštrovićima, da predju pod njihovu vlast (zbog trenutnog izraženog nezadovoljstva Venecijom) . Slijedi potvrda paštrovskih isprava od strane Mletačke republike (uz pružanje pomoći u žitu).
- 1500. Zbor u Crnoj Gori, pominje se prvi put u smislu vojno-demokratskog predstavničkog vrhovnog tijela naroda. Crnogorcem je postajao svako ko je primljen u Zbor. Ovaj zbor se razlikuje od kasnijeg Opštecrnogorskog zbora. Ali, razlikuje se i od ranijeg feudalnog zbora (sabora) sa feudalnim i katunskim predstavnicima, koji se prvi put pominje 1455. godine (prilikom sklapanja ugovora zetskih katuna sa Venecijom).
- 1500.
 Bitka kod Bara. Poraz Turaka i njihovih podanika u sukobu sa mletačkom vojskom iz Bara. Napad turskih odreda vojvode i crnogorskog subaše Balija (1600 konjanika i pješaka) bio je pomognut od strane seljaka iz Crne Gore, Crmnice, dijela Zete i Paštrovića (koji su bili u obavezi da ratuju za Osmanlije).
 Bitka kod mletačkog Bara, 1500. godine.
Poraz crnogorskog vojvode i subaše Balija
u pokušaju osvajanja grada.
Zastava Osmanskog carstva
By Kerem Ozcan [Public domain], via Wikimedia Commons
- 1500. (oko) doselili su se iz Hercegovine u Dobrotu, Kamenarovići, kasnije poznato pomorsko bratstvo. U XVIII vijeku su imali 39 brodova, a do XX vijeka su dali 69 kapetana.
- XVI v. kukuruz se gaji u Crnoj Gori.
- XVI v. srednjovjekovna Breznica (današnja Pljevlja) dobijaju turski službeni naziv: Taslidža.
Osmanski azap
Christoph Weigel the Elder [Public domain], via Wikimedia Commons
1501. pojava azapa, kao vojnickog reda jerlikulu (mjesne snage lake pješadije). Zapovjednici su im azap-age ili azeb-age. Azapi su obicno obavljali stražarsku sluzbu (na kapijama, mostovima, kulama …).
- 1501. (21. maja) po molbi, Vijeće u Veneciji prima Crnogorce kao svoje podanike. Odloženo je rješavanje po zahtjevu da Crnom Gorom vlada potomstvo Djuradja Crnojevića (Salamon Crnojević i njegova majka).
- 1501. u gradu Baru i okolini živi 5700 stanovnika, a po mletačkom izvještaju iz 1553. žive 1624 stanovnika (400 sposobnih za oružje).
- 1502. (14. decembar) mirovni ugovor Turske i Venecije. Zemlja Crnojevica pripala je Turcima, a mješovita komisija 1503. godine, vrši razgraničenje Turske i Republike na crnogorskom primorju. Grbalj ostaje dio posebne turske administrativne oblasti Crna Gora, sa svojim vojvodom.
- 1503. Aleksa Božidarević, vojvoda Njeguša. Održavao prijateljske odnose sa skadarskim sandžak-begom (Firuz-begom).
Ulica starog Kotora
Sjödahl (Own work) [Public domain], via Wikimedia Commons
- 1504. prvi pomen Dabinovića (pomorsko bratstvo iz Dobrote).
- 1505. Vijeće umoljenih, u Veneciji, dodjeljuje pomoć Jelisaveti (Đurađevoj ženi) i njenoj porodici.
- 1505.(ljeto) velika buna u Crnoj Gori protiv osmanske vlasti, brutalno je ugušena od strane sandžak-bega Nasima, sa 6000 ljudi.
- 1505. stradanje
 Manastira Morače (po zabelježenim predanjima, spaljen od strane Osmanlija). Sljedećih sedamdeset godina bio je pust.
- 1507. Crnogorci ratuju u Persiji (po svojoj obavezi) u osmanskoj vojsci Janin-paše (protiv pobunjenika Sofija).
-
XVI vijek (početkom ili nešto ranije) formirano jevrejsko groblje u Herceg Novom, na mapi označeno kao "Sepolture de Ebrei" (na prostoru kasnijeg parka hotela "Boka"). Inkvizicija (formirana u Španiji, 1480. godine) progonila je Jevreje iz Španije i Portugala. Sefaradi i Aškenazi su potražili utočište u drugim zemljama, pa i predjelima Osmanskog carstva. Tu je kasnije sahranjen i portugalski pjesnik Isaija Koen (1517 - ?) poznat kao latinski pjesnik Flavius Eborensis. Pretpostavlja se: u H. Novi je došao u vrijeme kratke vladavine Španaca (1538 - 1539) da bi se sa dijelom njih i povukao (u Italiju, pa u Dubrovnik) a kasnije vratio u osmanski H. Novi, gdje je napisao čitavu knjigu stihova o svome porogonstvu (De exilio suo).
- 1508. zapis o Romima kao radnoj snazi u Novom (Herceg Novi).
Kanli kula u Novom (Herceg Novi)
- XVI v.
 Kanli-kula (Krvava kula) podignuta, po nekim mišljenjima 1509. godine, od strane Osmanlija u Novom (Herceg Novi) dio je složenog fortifikacionog sistema grada. Pominje je Evlija Čelebija, sredinom XVII vijeka. Oblika je nepravilnog pravougaonika, sa stranama oko 60 x 70m. Po zauzimanju Novog, Mlečani vrše na njoj odredjene prepravke.
- 1509. Jeronim, nadbiskup barski, do 1517
- 1510. katolička crkva u Ulcinju (Gornji grad) kasnije pretvorena u
Gornjogradsku džamiju (1693). Godine 1878. vraćena prvobitnoj namjeni, nakon osvajanja grada od strane Crne Gore.
- 1511. Prvi pomen guvernadura u Crnoj Gori.
- 1512.
 patricijat grada Bara broji 74 porodice, sa preko 400 članova.
- 1512. mletački Perast ima 60 brodova. Suočeni sa stalnom prijetnjom i napadima novskih gusara, Peraštani u napadu na osmanski Novi (Herceg Novi) pale njegovo predgrađe.
- 1513. Crna Gora postaje carski has i ukinut joj timarski sistem. Stanovništvo Crne Gore prestaje plaćati harač (poreska obaveza hrišćana u Osmanskom carstvu, uglavnom zemljoradnika) i plaća drugu vrstu poreza: filuriju. Uspostavljanjem filurdžijskog sistema, stanovništvo je u obavezi placanja 50 akči po kući, a iz cijele Crne Gore, oko 122000 akči).
- 1513. Manastir Dovolja, sa Crkvom Uspenja Presvete Bogorodice, u kanjonu rijeke Tare (danas opština Pljevlja) u pisanim izvorima se prvi put pominje 1513. godine. Obnovljen je 1545. godine. Opustošen od Turaka 1804. pa od njihove strane spaljen 1857. godine. Obnovljen je 1870. a potpuno napušten 1886. godine.
- 1513. mletački podatak Anzola Malpjera, iz Kotora, da Crnogorci kao osmanski podanici odbijaju da plaćaju harač i traže da se stave pod zaštitu nekog hrišćanskog vladara.
- 1513. (krajem) Skender-beg Crnojević (ranije Staniša Crnojević) najmladji sin Ivana Crnojevića, vraća se na upravu u Crnoj Gori (poseban Crnogorski sandžakat) kao sandžak-beg. Sjedište mu je bilo u Rijeci Crnojevića. Proširio je osmanske solane, njegovao dobre odnose sa Venecijom (poklonivši im čak i relikviju: jedno rebro sv. Stefana) ali je za račun sultana velikom strogošću i zulumom upravljao Crnom Gorom.
Mletački arkebuzar početkom XVI vijeka
- 1514. (oko) Božidar Vuković Podgoričanin (Đurići, Podgorica, oko 1460 - Venecija, 1539) plemić, do pada Zete logotet (glavni pisar i rukovodilac Državne kancelarije) na dvoru Ivana Crnojevića, na Cetinju, a kasnije, kao tegovac u Mletcima - u Veneciji osniva štampariju.
- 1514 - 1519.
  smrt Đurađa Crnojevića, na svom spahiluku u Anadoliji.
- 1515. pominje se Crkva Gospe Sniježne, u Škaljarima. Godine 1898. postavljen je kamen temeljac za novu crkvu.
- 1517. Lovro III, nadbiskup barski, do 1525.
- 1518. do 1540. Božidar Vuković Podgoričanin je, u svojoj štampariji u Veneciji (glavni redaktor, izdavac i štampar) uradio devet knjiga religioznog sadržaja.
- 1518. (prvo pominjanje) Crkva Gospe od Počivala (Gospa od Zdravlja) u Kotoru, na brijegu Sanđovani. Smatra se da je sagradjena u XV vijeku. Od druge polovine XVII vijeka - poznata je kao Gospa od Zdravlja. Naime, nakon 1630. postoji širenje kulta Gospe od Zdravlja, naročito u predjelima kojima je vladala Mletačka republika, usled velike smrtnosti od kuge; u epidemiji kuge, 1630. stradalo je 80000 stanovnika Venecije. Kuga je mnogo puta pustošila i Kotor. Zvonik crkve je iz prve polovine XVIII vijeka. U njoj se nalazi grobnica kotorske porodice Bolica, a crkvu je opisao i poznati pjesnik, Ivan Bolica, 1550. godine.
- 1519. do 1529. godine, jeromonah Pahamije iz Rijeke (Crnojevića) "ot ostrov Dioklitijskog jezera"- je glavni štampar Božidara Vukovića Podgoričanina, u Veneciji. Emigrirao je iz Crne Gore sa Đurađem Crnojevićem, 1496. godine. Bio je jedan od sedam majstora jeromonaha Makarija.
U Veneciji je rukodjelisao tri ćiriličke knjige: "Službenik" (1519) "Psaltir s posljedovanjem" (1519) i "Molitvenik" (1520).
- 1519. pobuna u Crnoj Gori i Dukađinima, protiv Skender-bega Crnojevića , surovo je ugušena do 1520. godine, slanjem (od strane centralne vlasti u Carigradu) četri sandžak-bega sa vojskama (oko 15000 ljudi). Mlečani 1520. godine navode da se "so ne može prodati zbog razura stanovništva Crne Gore". Skender-beg postaje još nasilniji i gramziviji. Lično obilazi razna mjesta po Crnoj Gori i izriče kazne. Prilikom popisivanja zemlje, Skender-beg je upisivao i "mrtve duše na baštine", a zloupotrebama mnoge porodice dovodio do propasti. Kotorski rektor Taljapjetra ga je nazivao "opakim čovjekom", koji se Mlečanima žali na sve i svašta, tražeći poklone. Zbog njegovog zuluma Crnogorci masovno bježe na mletačku teritoriju.
- 1520. (20. septembra) na vlast u Osmanskom carstv u dolazi sultan Sulejman Zakonodavac (Veličanstveni). Vladao je 46 godina.
Utvrđenje Sveti Ivan, u sastavu gradskog bedema, u Kotoru
Derivative works/Diego Delso [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
- 1520. U jednom izvještaju, pominje se Kašteo (Utvrđenje Sveti Ivan, u Kotoru).
- 1521. smrt Salamona Crnojevića, sina Djuradja Crnojevića, u bici sa Turcima (Južna Ugarska).
-
1521. i 1523. Stanjevići (u Lješkopolju) kao staro, veće selo, pominje se u turskim defterima (1523. kao "Lješnjani Stanjevići"). Nalazili su se u dijelu današnjeg podgoričkog prigradskog naselja Donja Gorica (gdje se kao spomen na davno raseljene stanovnike, zadržao samo toponim: Livade Stanjevića).
Godine 1523. u ovom naselju se nalazilo šest hrišćanskih muselima (više nego u bilo kom selu u Crnoj Gori) a taj se broj pominje i 1570. godine. Septembra 1603. godine u okolini se vodila poznata Lješkopoljska bitka, u kojoj je skadarski beg pretrpio poraz od Crnogoraca, a 1614. Marijan Bolica u Stanjevićima zatiče "25 domova sa 67 vojnika".
Kapija na utvrđenju Sveti Ivan, u sastavu gradskog bedema, u Kotoru
By Prioryman (Own work) [CC BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons
- 1521. pominjanje katuna Bjelica, u turskom defteru (4 sela sa 80 kuća) na teritoriji kojoj ce kasnije biti formirano pleme Bjelice u Katunskoj nahiji.
- 1521. (kao i 1523) Pješivci su po osmanskim defterima nahija, sa 13 sela. Do kraja XVII vijeka pod upravom su Podgorice.
- 1521. osmansko pominjanje sela Teklića (Ćeklića) u nahiji Plešivci, a 1523. u nahiji Cetinje.
- 1521. upisano u turski defter selo Šiševići, sa mahalama Gradjani i Šiševići. Prvi pomen Šišojevića (Šišovića) datira iz vremena Ivana i Djuradja Crnojevića. Kasnije pleme Gradjani u Riječkoj nahiji.
- 1521. (kao i 1523) pomen Cernice (Crmnice) kao posebne nahije i Cjetlina (Ceklin, selo u Riječkoj nahiji) u osmanskom defteru.
- 1522. zadnji put se pominju "Hercozi od Svetog Save" ( potomci Stefanovog sina Vladislava) bez posebne uloge u Ugarskoj .
.png)
Osmanske arkebuze
Istanbul.Topkapi074 (1).jpg -I, JoJan [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html), CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/) or CC-BY-2.5 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.5)], via Wikimedia Commons
- 1523. “Nova kanun-nama vilajeta Crne Gore prema uzvišenoj zapovijesti” je među najstarijim sačuvanim dokumentima iz ranog osmanskog doba (neka vrsta krivičnog zakona, sa ogranicenim brojem delikata, dodatak je osmanskom defteru za Crnu Goru).
- 1523. Šest nahija Crne Gore, po osmanskom defteru : Bezimena, Grbavci, Župa, Malonšići, Cetinje i Rijeka (Crnojevića). Takva podjela je i u ostalim defterima , do 1570. Posebnu nahiju Župa cinila su naselja: Beri, Tološi, Momišići, Vranići i okolina. Grbalj je posebna osmanska nahija Crne Gore, pod eminom i nadzorom iz Herceg Novog.
-
1523. Cetinjsko pleme u širem smislu (po turskom Defteru za crnogorski sandžak, označeno je kao "cetinjska nahija") obuhvata sela: Cetinje, Bjeloše, Očiniće, Ugnje, Lopate, Brajiće, Pobore (sa Stanjevićima) i Maine. Ova su sela u istom smislu navedena i 1614. godine (Marijan Bolica).
- 1523. osmanski prihod od crnogorskog hasa je bio 103875 akči (aspri).
- 1522. smrt Jelisavete Crnojević, supruge Đurđa, ranijeg gospodara Crne Gore.
 
Kula citadele u Budvi
By Bratislav (Own work) [Public domain], via Wikimedia Commons
- 1525. zvanični akt utvrdjivanja turske granice prema Paštrovićima, Budvi, Kotoru i ostalim djelovima Boke (potpisan od mletačkih predstavnika, Skender-bega i crnogorskog kadije).
- 1525. Jeromonah Makarije (Makarije Crnogorac) postaje mitropolit u Vlaškoj. Pisao je hronike od znatne važnosti za istoriju Rumunije.
- 1526. zapavši u veliku bijedu, Konstantin, sin Đurađa Crnojevića, dobija za svog sina Ivana od Mletaka upravu nad kancelarijom Pjave de Sako, u blizini Padove (najviše zahvaljujući uticaju strica Skender-bega i njegovim korektnim odnosima sa Republikom).
- 1526. (do 1528) "Tikovanije" geografski spis mitropolita Makarija (nastao u Vlaškoj) u kojem se iznose podaci o Duklji i zemlji Crnojevića (u kojoj je bio prvi štampar na slovenskom jugu).
Šetna staza bedema u Budvi
By Bratislav (Own work) [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0) or GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html)], via Wikimedia Commons
Šetna staza budvanskog bedema
By Bratislav (Own work) [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0) or GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html)], via Wikimedia Commons
- 1527. pomen posebne nahije Crvnice (Crmnice) u povelji Skenderbega Crnojevića.
- 1527. (?) Ivan VII, nadbiskup barski, do 1528(?)
- 1528. Ludovik II, nadbiskup barski, do 1551.
- 1530. pomen Bjelica u turskom defteru (4 sela sa 80 kuća). Kasnije pleme.
- 1530. kraj osmanske uprave Skender-bega Crnojevića, kao sandžak-bega Crne Gore (od ove godine se više ne pominje).
- 1530. Thomas, poslednji biskup u gradu Svaču, postavljen od strane pape Klimenta VII (ponovo odvojio svačku crkvu od barske, sa kojom je bila sjedinjena).
 Manastir Ratac (nekadašnji izgled)
- 1532. Ratac više nije mjesto aktivnog monaškog života i za Mletačku republiku ima vojno-strategijsku namjenu.
- 1532. (kraj marta) Piperi i Kuči u bici uništavaju pljačkašku vojsku skadarskog sandžak-bega od 10000 ljudi (jedna od najvećih pobjeda brdskih plemena nad Turcima). Radi se o tome da je skadarski sandžak-beg napao "dva svoja sela (nahije) zvane Piperi i Kuči, da ih opljačka". Medju Turcima su poginule tri vojvode i jedan ćehija, a beg se spasio bjekstvom u Skadar. O ovom porazu iste godine, u aprilu, izvještava kapetan Ulcinja svojoj vladi u Veneciji. (Na ovu borbu se vjerovatno odnosi i narodna pjesma Piperi i Tahir -paša).
- 1533. poslednji podatak o Makariju, prvom štamparu u južnoslovenskim zemljama. Smatra se da je 1526. postao iguman manastira Hilandara.
- 1535. Kotorski plemić Trifon Drago, ugovorom sa Mlečanima preuzima poslove organizovanja prenosa pošte od Venecije (preko Kotora) do Carigrada. Pošta se prenosila, uz naknadu pismonošama i kneževima u Crnoj Gori i Brdima. U Kotoru se u vezi prenosa pošte pominje Lale Drekalov iz Kuča, sa sinovima, kao i godišnja mletačka naknada od 15 talira . Brdski glavari su potpisnicii ugovora iz 1609. i 1610. o prenosu mletačke diplomatske pošte za Carigrad.
- 1533. Božidar Vuković Podgoričanin proglašen je za plemića svete Lateranske palate, carskog dvora i imperijalnog vijeća, kao i za plemića Svetog rimskog carstva (od strane cara Karla V Habzburškog).
- 1535. Pljevlja postaju sjedište kadiluka.
-
1537. Manastir sa crkvom Svete Trojice, kod Pljevalja (prvi pisani pomen). Poznata je slikarsko-ikonografska škola (sa slikarom Raičevićem) u ovom manastiru, u XVI vijeku.
- 1537. zabelježen snažan zemljotres u Kotoru.
Andrea Doria, admiral, osvajač Novog i Risna
1538.
[Public domain], via Wikimedia Commons
- 1538. (27. oktobar) pad turskog Novog i Risna. Osvajanje osmanskog Novog, od strane mletačko-španskih snaga (admiral Andrea Dorija) nakon poraza ujedinjene flote Svete lige kod Santa Maura. Na zidinama grada Novog su istaknute tri zastave: španska, papska i mletačka. U gradu je smještena španska posada od 4000 ljudi. Njihova će vladavina gradom trajati kratko: od 27.10.1538 - 07.08.1539.
- 1538. i 1539. Španci u Herceg Novom grade manju tvrđavu koja se po njima u narodu prozvana Španjola (kasnije je srušena od strane Turaka, koji će po sultanovoj naredbi na njenom mjestu sagraditi mnogo veću). Postoji i mišljenje da su Španci samo vršili dogradnju ranije započetog turskog utvrđenja, koje će po ponovnom osvajanju od strane Osmanlija biti dovršeno, a tvrđava proširena.
Hajrudin Barbarosa, osvajač Novog i Risna, 1539.
- 1539. (7. avgust) osvajanje španskiog Novog i mletačkog Risna, od strane Hajredina Barbarose (gusara i osmanskog admirala) sa flotom od 200 brodova. Bezuspješan pokušaj osvajanja mletačkog Kotora. Na predlog Barbarose (zbog pokazane hrabrosti u odbrani) Španci ostali u Novom, kao sultanovi podanici.
Od 1539. do 1687 (148 godina) traje druga vladavina Turaka u Novom (Herceg Novi). Njihova prva vladavina, trajala je 55 godina.
- 1539. Bitka za Kotor: bezuspješna opsada i napad na grad, od strane turskog admirala Hajredina Barbarose (sa 200 brodova i 30000 ljudi). U obrani grada se istakao Marijan Basorović, iz Škaljara, ubivši Hasan-bega.
 Galija Hajredina Barbarose (model)
- 1539. "Vrata od rijeke" (sjeverna vrata) u Kotoru, u renesansnom stilu, simbol su uspješne odbrane grada od turske flote admirala Hajredina Barbarose.
- 1539. Turci u Novom počinju rušenje od Španaca rađene manje tvrđave (ili dio njihove dogradnje ranije započete osmanske tvrđave) i nastavljaju radove po svojim planovima. Ovu tvrđavu, koja se i danas naziva "Španjola" po zapovijesti sultana (i natpisu) završiće Sulejman (sin velikog vezira Sulejmana Hana).
 
 
Praznični minej (1538) i Oktoih (1537) iz venecijanske
štamparije Božidara Vukovića Podgoričanina.
1. Gmihail at Serbian Wikipedia, CC BY-SA 3.0 RS , via Wikimedia Commons;
2.Pavle Orbović, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons
- 1539. smrt Božidara Vukovića Podgoričanina, u Veneciji. Od strane sina Vićentija (Vićenco) poštujuci poslednju želju, tijelo je kasnije prenešeno u Manastir Svete Bogorodice, na ostrvu Starčevo (Skadarsko jezero).
Manastir Starčevo, na Skadarskom jezeru.
- 1540. gašenje Risanske biskupije (nakon prodora Osmanlija 1439).
- 1540. sklopljen mir izmedju Venecije i Turske.
- 1540 (oko) od strane don Ferantea Gonzage, nekadašnjeg zapovjednika španske posade u Herceg Novom - dovršena je mala katolička crkva Sv. Ane (kao porodična kapela, na šumovitom brežuljku iznad Savine). U njoj su sahranjeni Gonzaga i članovi njegove porodice, između 1542. i 1550. godine. Naime, Gonzaga, njegova porodica, bliski prijatelji i jedan broj španskih branilaca Herceg Novog - nakon pada grada (1539) uz garacije i saglasnost Turaka - nastavili su da žive u ovom gradu. Potomci ove čuvene španske porodice (Nikelovići, a potom Nikičevići) obnavljali su ovu crkvu, sve do 1914. godine. Gonzaniga zadužbina stradala je od Turaka 1687. u zemljotresima iz 1667. a posebno 1979. godine (kada je razorena). Danas je u potpunosti obnovljena na osnovu originalnih ostataka i starih fotografija. Po propasti Velikog herceštva (vojvodstva) Kosača - prije crkve Sv. Ane - na tom mjestu se nalazila pravoslavna crkva Sv. Petke, koju su Turci srušili 1481. godine - zbog povoljnog položaja za postavljanje svojih odbrambenih topova.
- 1540. Današnji izgled vrata grada Kotora (prema sjeveru).
- 1540. spomen Crkve Sv. Sebastijana, u Škaljarima.
Fortezza de Spizi ("Spička tvrđava"; "Nehaj")
By Antidiskriminator (Own work) [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
- 1542. Fortezza de Spizi ("Spička tvrđava"; Nehaj; od XX vijeka, kao Haj-Nehaj) utvrdjeni mletački grad u Spiču (blizu Sutomora) pominje se prvi put u pisanom izvoru. Bio je opasan visokim zidovima i kulama. U slučaju opasnosti je mogao da primi 900 ljudi. Pominje se i u izvještajima iz 1555. (da leži izmedju Bara i Paštrovića) i 1558. godine. Nalazi se i na staroj gravuri Bara sa okolinom, iz 1550. godine.
- 1543. stupa na položaj skadarski sandžak-beg Džafer. Vrši česte upade u okolinu Bara, Ulcinja i ostale mletačke posjede.
- 1546. Vuković Vićentije (Vićenco) sin Božidara Vukovića Podgoričanina, započinje svoju štamparsku djelatnost u Veneciji.
- 1548. dograđena kula letnjikovca plemićke porodice Buća, u Tivtu.
- 1548. prepis četvorojevanđelja štampara Makarija.
- 1548. Formiran kasniji izgled turske tvrđave ("Španjola") u Novom (Herceg Novi).
- 1549. Kotoranin Nikola Bolica, profesor prava u Padovi (Italija) izabran je za rektora tamošnjeg pravnog fakulteta.
Pećka patrijaršija (XVI i XVII vijek)
Commons.Wikimedia.org - public domain
- XVI v. (sredina) Sinan-pašina džamija u novskoj tvrdjavi (H. Novi) .
- 1550. Nehaj (Haj-Nehaj se naziva od XX vijeka) mletačka tvrdjava i naselje, na gravuri označena kao Nechagia. Prvobitno se nazivala i Fortezza de Spizi ("Spička tvrđava").
- 1550. godina - početak rodoslova poznatog pomorsko-trgovackog bratstva Ivanovića, iz Dobrote. U periodu nakon 1717.godine, dali su devet načelnika opštine kao i 47 kapetana. U XVIII vijeku su Raspolagali sa 28 brodova.
- 1551. Ivan VII, nadbiskup barski, do 1571.
- 1551. "Archiepiscopus Antibarensis, regni Serviae primas": potpis barskog nadbiskupa, na ekumenskom koncilu u Trientu.
- 1551 (krajem) Mlečani traže od Porte da se poruše nova staništa Mrkojevića (Mrkovića) koja su ovi prisvojili na njihovoj upravnoj teritoriji.
Osmanska tvrđava Depedogen (Ribnica)
u Podgorici (po nacrtu A. Deroka)
By Bratislav (Own work) [CC0], via Wikimedia Commons
- 1553. u utvrdjenopm gradu Baru i podgradju, po mletaćkom izvještaju živi 1624 stanovnika (400 sposobnih za oružje).
- 1554. sukobi patricija i pučana u Baru, sve do 1559.
- 1555. Današnji izgled glavnih vrata grada Kotora (prema moru).
- 1555. Dokument koji ističe starinu i opustjelost grada Svača (kao i to da su zidine i vrata još uvijek potpuno očuvani).
- 1557. Makarije Sokolović arhiepiskop pećki i patrijarh srpski (1557-1574) obnavlja autokefalnost Pecke patrijaršije, ukinute od pada Despotovine Srbije. Bio je brat velikog vezira, Mehmed-paše Sokolovića.
- 1560. (do 1565) Kunovski zapis, dokument o prihvatanju islama od strane grupe bogumila (29 seljaka) u nahiji Kukanj, sjeverozapadno od Pljevalja, u prvoj fazi islamizacije (veliki broj bogumila je masovno prihvatao islam).
1561. "Posni triod" Stefana (Marinovića) Skadranina, štampan u Veneciji (radionica Vićenca Vukovića)
[Public domain], via Wikimedia Commons
- 1563. zabelježen snažan zemljotres u Kotoru.
- 1565. smrt Blažene Ozane Kotorske, prve južnoslovenske katoličke svetice, rodjene 1493. godine u pravoslavnoj porodici Kosić ( selo Relezi ) u Lješanskoj nahiji.
- 1565. buna Pipera, Kuča, Crmničana i drugih plemena, koja je od strane osmanlija poslije dva mjeseca svirepo ugušena (uz naredbu da se svi odrasli muškarci ubiju, a žene i djeca odvedu u roblje).
- 1566. na vlast u Osmanskom carstvu dolazi sultan Selim II (1524 - 1574). Mehmed-paša Sokolović (oko 1505 - 1579) kao Veliki vezir Porte, upravlja Osmanskim carstvom u ime nesposobnog sultana Selima II.
- 1567. Manastir Svete Trojice, u Brezojevicama (na lijevoj obali Lima, ispod brda i utvrdjenja Gradac) podigao je (po drugma samo obnovio) arhimandrit Nestor, sluga Dečanski, uz pomoc knezova: Vukomira Stepanova i Živka Bjelakova.
- 1568. pljačkanje i paljenje Perasta od strane čuvenog gusara Karakodže. U ropstvo je odvedeno mnogo ljudi. Iste godine u mjestu je započeto podizanja mletačkog utvrđenja, za zaštitu stanovništva od gusara (što im je zamjereno od hercegovačkog sandžak-bega).
Brodovi druge polovine XVI vijeka
- 1570. po podacima iz turskog deftera, Bjelopavlići su pleme.
- 1570. Bratonožići (kao selo i poseban rod nahije Piperi) u defteru Skadarskog sandžaka. Kasnije su oformljeni kao posebno pleme.
- 1570. Kiparski rat, do 1573.
 Sveti krst (križ) mletačka tvrdjava, u Perastu (1570)
- 1570. Sveti Križ (Sveti Krst) tvrđava na brdu iznad Perasta. Podignuta je od strane Mlečana, na lokalitetu "Kasun" (na mjestu najstarije crkvice, pretpostavlja se, iz IX vijeka). Tvrđava je proširena i poboljšana, poslije 1628. godine, nakon velike pohare Perasta od strane gusara iz Ulcinja i Alžira (1624). Ova tvrđava je odigrala značajnu odbrambenu ulogu u turskom napadu na Perast, 15. maja 1654. godine. U samom gradu od početka XVI vijeka, do 1656. godine, podignuto je deset odbrambenih kula (Markovića - kasnijih Martinovića, Viskovića, dvije Mazarevića, Matoševića, Hercegovića, Krstičevića ...). Tvrđavu Svetog Križa su nakon Mlečana koristili Austrijanci, do 1895. godine.
- 1570. Dukađinski defter, bliže objašnjava godišnju obavezu (kuluk) Crnogoraca i njihovih musalema (koji ih dovode i nadziru) u osmanskim "Crnojevića solištima", u Grblju.
Kao pravoslavci, u sklopu carske administracije muselimi su u svojim selima pomagali pri sakupljanju harača, bili oslobođeni od dažbina prema Otomanskom carstvu i uživali druge privilegije u svakodnevnom životu.
- 1570. udar Turaka (uz učešće crnogorskih četa) na mletačke Paštroviće, cije stanovništvo se sklanja u Kotor, Budvu i Sveti Stefan. Zbog velikog broja izbjeglica, u primorskim gradovima je zavladala glad (kao uopšte, na cijelom Balkanu, u vrijeme ovog rata).
Folar iz mletačkog Kotora,
oko 1570. godine
- 1570. gašenje Budvanske biskupije.
- 1570. (oko) živopisana je manastirska crkva sv. Nikole (Nikoljac) kod Bijelog Polja.
- 1571. (prije) Kasaba Bihor (podgradje istoimene tvrdjave u Osmanskom carstvu prerasta u kasabu). Po turskom popisu iz 1530. godine, trg Bihor (sa župom Bihor) imao je 20046 stanovnika. Danas je Bihor geografska regija u Crnoj Gori (oko 174 km2) sa više sela.
- 1571. (početkom) kuga u Kotoru (u gradu i okolini je stradalo oko 3500 ljudi). Novi je zbog bjekstva stanovništva pred zaraznom bolešću ostao pust grad, što pokušavaju iskoristiti Mlečani.
 Mletački galeon (XVI vijek)
- 1571. (21. maja) Lepantska liga, kao ofanzivni savez Pape, Austrije i Venecije, protiv Turske.
- 1571. radi podizanja ustanka u Staroj Hercegovini, Crnoj Gori i Albaniji, mletačka vlada u sklopu svog plana, upućuje u Kotor: Vlatka Kosaču, Petra Crnojevića i Franceska Dukađina (zvučna prezimena srednjovjekovnih gospodara ovih teritorija). Do ovog ustanka nije došlo.
- 1571 (početkom ljeta) iz razloga agresivne politike dukađinskog sandžak-bega, koja je prijetila njihovoj autonomnosti - Mrkojevići se stavljaju na stranu Mlečana. Padom Bara i Ulcinja, ponovo će se naći pod turskom upravom (do 1878) i postepeno biti potpuno islamizirani.
- XVI v. (krajem) porušen Manastir Prečista Krajinska, od strane Osmanlija.
Manastir Ratac (nekadašnji izgled)
- 1571. osmansko zauzimanje i pustošenje Opatije Sv. Marije Ratačke (iz IX vijeka) što je uslovilo njeno dalje propadanje.
- 1571. pad tvrdjave Nehaj u ruke Osmanlija. Iz njega je kontrolisana granica prema Mletačkoj republici.
- 1571. velika turska pomorska ofanziva u Jadranskom moru.
 Mletački prikaz Bara u XVI vijeku
- 1571. pad Ulcinja , Bara , Spiča i razaranje Budve. Flota Ferhat-paše napada i Ulcinj, krajem jula, a francuski i italijanski najamnici (oko 1600) uspjeli su da pružaju otpor osam dana. Bar se poslije toga predao bez borbe, mada je bio dobro snadbjeven namirnicama. Od strane Turaka su osvojeni Spič i grad Budva, koja je razorena. Turska flota se kratko zadržala u Boki , ne pokušavajući da osvoji previše jake bedeme grada Kotora, pa je otplovila u pravcu Dubrovnika
.
Osmanski janičar
Melchior Lorck [Public domain], via Wikimedia Commons
Mehmed-paša
Sokolović (1505 - 1579)
[Public domain], via Wikimedia Commons
- 1571. nakon pada utvrdjenog grada Ulcinja pod Osmanlije, oni su u njemu naselili oko 400 gusara (alžirskih pirata) pa je grad kasnije (posebno od 1650) postao značajno gusarsko uporište. Ulcinjski pirati saradjivali su sa gusarima iz Novog.
- 1571. "Da se od Barana i ljudi iz okoline ne uzimaju dječaci u janičare" (jedna je od privilegija, donešena vjerovatno od strane Mehmed-paše Sokolovića, u ime sultana Selima II, potvrđena i od sultana Murata III, 1575. godine, a koja je bila na snazi oko 50 godina).
- 1571. Perast napadnut od osmanlijskih gusara.
- 1571. pominju se peraški "zastavnici" (gonfalonieri).
- 1571. (poslije) padom Bara, dolazi do masovnih iseljavanja pravoslavnih porodica iz obližnjeg plemena Mrkojevića: 10 porodica u Poreč (1611) pa 185 stanovnika, zatim 20 porodica, do 1622. godine.
- 1571. do 1574. gradjena Sultan Selimova džamija u Baru (Stari Bar).
 
Mletačka galija u vrijeme Lepantske bitke
Fred T. Jane [Public domain], via Wikimedia Commons
- 1571. (7. oktobra) Bitka kod Lepanta. Učešće Kotorana i Peraštana (od kojih je poginulo 30, u mletačkom dijelu snaga Svete lige) u najvećoj pomorskoj bitci, nakon bitke kod Akcija, 39 g. stare ere. Stradalo je preko 28000 ljudi, na obje strane. Peraštanska počasna straža - zastavnici (gonfalonieri) bila je čuvar zastave Sv. Marka ("standardo ducal" na brodu mletačkog dužda Sebastijana Venierija) a od njih 15 je poginulo sedam. Zabilježeno je i učešće galije "Sveti Tripun Kotorski" kapetana Jeronima Bizantija (galija je potopljena, a ovaj zapovjednik poginuo).
Pilot na admiralskoj lađi Don Huana Ausrijskog, bio je Peraštanin, Petar Stjepkov Marković (posebno priznanje španskog kralja Filipa II) .Pobjedom je obezbjeđena privremena hrišćanska kontrola nad Mediteranom.
- 1571. mala Kapela Sv. Antuna Padovanskog, podignuta na plaži u blizini grada Budve, od strane brodolomnika koji je na njoj našao spas (pomorca sa prezimenom Mogrini, po kojem je današnja plaža dobila ime: Mogren). Sagradjena je nakon velike turske pomorske ofanzive na Jadranskom moru. Kapela je oštecena u nevremenu, 1899. godine i na njenom mjestu podignuta nova crkva (porušena 25.06.1952. godine).
- 1572. sagradjena je Husein-pašina džamija, u Pljevljima, zadužbina Husein-paše Boljanića (vjerovatno od strane neimara Hajruduna , graditelja mosta u Mostaru). Husein-paša Boljanić (? Boljanići, kod Pljevalja - 1594) bio je subaša Popova polja, namjesnik Hercegovackog sandžaka, Bosanskog sandžaka, pokrajine Dijarbekir (Mala Azija) namjesnik (vezir) Misira (Egipat) beglerbeg Bagdada i beglerbeg Bosanskog elajeta.
- 1572. pokušaj osvajanja turskog Novog od strane Mletačke republike (grof Monterigo sa 6000 vojnika). Sa baze na Korčuli, gdje se okupio veliki broj plovila i vojnika, na nagovor Kotorana, mletačka flota napada grad. Turci se povlace u tvrđavu. Nedostatak municije je usporio dalje napade, da bi se na kraju Mlečani povukli nakon saznanja da preko Cetinja stižu velike snage hercegovačkog sandžak-bega (Husein-paše) koji je odmah izgradio utvrđenje u Kumboru ( mjesto u narodu poznato kao"Među vrbe", u knjigama kao "Vrbanj") kako bi u moreuzu otežao plovidbu zalivom. Ova je vojska uz put zapalila Lješeviće.
- 1572. Turci blokiraju grad Kotor. Vrše pripremu za podizanje utvrdjenja na Verigama i Luštici.
- 1572. smrt (u jeku epidemije kuge u Kotoru) plemića Ivana Bolice, renesansnog književnika (pored ostalog, "Opis zaliva i grada kotora" u heksametru i nestali "Živopis blažene ozane Kotorske").
 Ulcinj, 1573. godine.By Simon Pinargenti, Public domain,
via Wikimedia Commons
Pogled sa Kastela u Lastvi (Kastel Lastva)
današnjem Petrovcu na Moru
By Marko235 (Own work) [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
- 1573. (7. marta) zaključen mir u Kiparskom ratu, u kojem je opustošeno Crnogorsko primorje, a turska granica je pomjerena do Paštrovića (Kufin). Maine, Pobori i Brajici su zbacili tursku vlast i priznali vlast Mletačke republike, a mletačke opštine Lješevići i Luštica (koje su bile izložene najvecim osmanskim udarima) priznaju tursku vlast.
Za vrijeme rata, Crnogorci i Grbljani su stalno donosili namirnice u Kotor. Grbljani su u ovom ratu dali i 200 veslača za mletacke galije. Crnogorci su se u trogodišnjem sukobu držali oprezno, zbog velikog prisustva turske vojske u samoj Crnoj Gori, ali je ovaj rat bio prekretnica u sticanju crnogorskog povjerenja prema Veneciji.
- 1573. (poslije) Tvrdjava Kastelo (Kastel Lastva; Castio) i Lazaret Castellastva u Lastvi (mletackoj Kastel Lastvi, današnjem Petrovcu). Nakon pada grada Bara pod osmansku vlast, barski nadbiskupi stoluju u Budvi. Razgraničenjem Mlečana od Turske carevine, na Kufinu (današnja opštinska granica Bara i Budve) je postavljena vojna posada, a u Lazaretu Castellastve, putnici su bili smještani 40 dana (da bi se utvrdilo da ne boluju od kakve zarazne bolesti) pa tek onda puštani na mletačku teritoriju.
 Kufin (u pozadini)
kao granica Otomanskog carstva i
Mletačke republike, između Bara
i Lastve (Petrovac na moru)
od 7. marta 1573.
- 1573. podizanje Manastira Piva, do 1586.
- 1574. (oko) početak obnove i novo živopisanje u Manistiru Morači (između ostalog, novi portret ktitora iz XIII vijeka - kneza Stefana Vukanovića (Nemanjića) sa užom porodicom, kao i portreti igumana obnovitelja, sa najvećim darodavcem, knezom Vukićem). Godine 1577 (1578) ponovno je živopisana priprata.
- 1573. Minej, mitropolita budimljanskog Gerasima, nastao u manastiru Šudikova, kraj Berana (nalazi se Narodnoj biblioteci Srbije, u Beogradu).
- 1575. Teodor, nadbiskup barski.
- 1577. Kotorsko tržište zatvoreno za Crnogorce, punih 18 mjeseci, zbog pojave kuge u turskim krajevima.
- 1579. Ambrozije Kapić, nadbiskup barski, do 1598.
Manastir Šudikovo, kod Berana
By Bojan7B (Own work) [Public domain], via Wikimedia Commons
- 1580. Berane se pominje kao srez (podatak iz salname) u osmanskoj državi.
- XVI v. Manastir Šudikovo, kod Berana (na desnoj obali Lima i početku Tifranske klisure) posvećen je vavedenju Presvete Bogorodice. Turci su spalili manastir 1738. godine.
- 1580. Kasaba Taslidža (Pljevlja) je sjedište hercegovačkog sandžak-bega, do 1833. godine (kada to postaje Mostar). U tom periodu, najveće je mjesto u istorijskom predjelu Stara Hecegovina, a drugo po veličini (posilje Mostara) u cijeloj Hercegovini.
Knez Vukić Vučetić (po fresci u Manastiru Morača)
- 1580 (oko) obnovljena Crkva uspenja Bogorodice (Manastir Morača) iz 1252. godine - zahvaljujući igumanima (Tomo i Mojsije) zauzimanjem velikog vezira Mehmeda Sokolovića (brata srpskog patrijarha Makarija Sokolovića, koji je stolovao u Pećkoj patrijaršiji) i bogatim darodavcima iz okolnih sela (posebno velikom knezu Vukiću Vučetiću). Ovo je bila prva obnova hrama, nakon turske pljačke, 1504. godine, kada je skinut i njegov olovni krov, pa su freske 70 godina bile izložene propadanju.
- 1582. tvrdjava Medun je imala posadu od oko trideset osmanskih vojnika, a u podgradju su živjela samo dva hrišćanska domaćinstva.
- 1583. pobuna Klimenata protiv turske vlasti.
- 1584 - 1613, radovi na obnavljanju Katedrale Sv. Tripuna u Kotoru, u stilu ondašnjeg stila renesanse. Katedrala gubi kupolu, mijenjaju se svodovi glavnog broda, a svi stupci se oblažu korčulanskim kamenom.
- 1585. Perast je samostalna opština, sa kapetanom na celu : uprava dvanaest bratstava (casada) ciji su članovi smatrani plemićima. Ima sopstvenu bratovštinu mornara, nezavisnu od kotorske, brodogradilište (prvo se pominje 1367) i svoj zdravstveni ured.
- 1585. Veća obnova ranije Crkve Gospe od Anđela (tjesnac Verige u Bokokotorskom zalivu) sa odbrambenim zidom i puškarnicama (utvrđenje i kula za stražare na morskom prolazu kroz Verige). Mjesto dobija strateški značaj za odbranu grada. TU su od strane Peraštana razvlačene verige (lanci) radi onemogućavanja uplovljavanja neprijateljskih
brodova dublje u Zaliv. Smatra se da je Crkva obnovljana i 1654. godine, odmah nakon njenog razaranja od strane Turaka, prilikom neuspjelog napada Mehmed-age Rizvanagića na Perast (15. maja).
- 1585. osmanski popisni defter za nahije Kukanj i Podblaće. Kukanj je obuhvatala kasabu Pljevlja (Taslidia) sa 110 seockih naselja, 28 čiftluka (privatna posjeda) tri posebno udružena posjeda i devet mezri (nenaseljenih posjeda). Muslimanskog stanovništva je bilo 82%, a hrišćanskog 18%. Pripadnici islamske vjere su uživali na 1534 posjeda, a hrišćani na 348. Manja nahija, Podblaće (Poblatie) sa 147 baština i 105 čiftluka, imala je 87% muslimanskog i 13% hrišćanskog stanovništva. Obuhvatala je 29 seockih naselja, jednu mezru i drugih manjih vrsta posjeda.
- 1589. Nikolj-Pazar, kod Bijelog Polja, već je razvijen (kasaba Bihor gubi na značaju). Iste godine - prvi dokumentovani pomen Bijelog Polja ("Bielo Poglie", u Dubrovačkom arhivu, od 28.juna).
- 1592. Skadarski sandžakat podijeljen na dva dijela.
- 1592. Psaltir jeromonaha Danila, nastao u manastiru Šudikovo, kod Berana (nalazi se u Beču).
|
|
.png )
.png)
